Mesaj Sayısı
Cinsiyet
tarafından Anakart, bir bilgisayarin tüm parçalarini üzerinde barindiran ve bu parçalar arasindaki iletisimi saglayan elektronik devredir.
Biranakartin üzerinde islemci, ram, ses karti, ekran karti, modem,ethernet, tv karti, radyo karti ve scsi karti vb.. girebilecegiyuvalar, klavye, sabit disk, flopy disk ve seri - paralel portdenetçileri, ve bunlarin koordinasyonunu saglayan chipset'ler bulunur.
Anakartinüzerinde genisleme kartlarinin takilabilecegi yuvalara slot adiverilir. Bu slotlar, VESA, EISA, ISA, PCI ve AGP olmak üzere çesitlibölümlere ayrilir. Bunlardan su anda en çok kullanilanlari ISA, PCI veAGP dir. VESA slotlar eski 486 islemcili anakartlarda kullanilmaktaydi.Pentium islemcilerin devreye girmesiyle birlikte 32 bit veri yolunudestekleyen PCI slotlar kullanilmaya baslandi. Zamanla Pentium II vePentium III’lerin çikmasiyla ISA slotlar yerini tamamen PCI slotlarabirakmaktadir.
Anakartin üzerindeki kartlara veri akisi “bus”adi verilen elektronik yollar üzerinden yapilir. Buslar kendi içindenikiye ayrilir. Bunlar System Bus ve I/O Buslardir. System Bus, islemciile RAM arasindaki veri akisini saglar. I/O Bus ise çevre kartlariniletisimini ve bunlarin islemci ile arasindaki iletisimi saglar.Anakart üzerindeki köprü chipsetler (bridge) I/O Bus’i System Bus’abaglar.
Anakartin Yapisi
Sistem Bus
Sistem Bus , islemci, RAM ve L2 önbellegi birbirine baglar.
DigerI/0 bus da bu yol üzerinden islemciye giris/çikis yapar. System Buskullanilan islemciye göre farklilik gösterir. Islemcinin tipi systembus'in genisligini ve hizini belirler. Ne kadar hizli System buskullanilirsa sistemin hizi ve diger parçalarla haberlesmesi de oderecede artar. Eski bilgisayarlarda kullanilan 486 islemciler 25 MHzbus hizina sahipken, Pentium islemciler bu hiz barajini 66 MHz'yeyükselttiler. Pentium II ve Pentium III islemciler bu hiz 100 MHz ve133 MHz hizina kadar yükseltmistir. Ancak bu hizda çalisabilmek için100 MHz destekli PC100 SDRAM ve 133 MHz RDRAM kullanilmasigerekmektedir. (bkz sh. 39 )
I/O (Input/Output) Bus
Bilgisayarindis dünyayla ve kullanicisiyla iletisimini saglayan tüm giris/çikislarbu yolla yapilir. Klavye, fare, ses karti, ekran karti, modem, monitör,disk/disket sürücüleri bu yolla anakarta baglanirlar. Günümüzbilgisayarlarinda dört farkli I/0 bus çesidi yer alir. Bunlar ISA , PCI, USB ve AGP 'dir. ISA bus en eskisi ve en yavasidir. 16 bit iletisimkullanan kartlar tarafindan kullanilir. Bu kartlar ethernet kartlari,ses kartlari ve faks-modemlerdir (PCI olan ses karti, ethernet karti vemodemler de vardir). Bu veriyolu eskiden kullanilan 386 ve 486islemcili anakartlarda da yer alir. PCI bus, daha hizli olan güçlü birveri aktarim yoludur. 64 bit veri aktarimi yapar. Ekran kartlari, seskartlari, modemler, ethernet kartlari, SCSI kontrol kartlari ve baskabir çok kart bu yolu kullanir.
USB bus Universal Serial Bus'inkisaltilmis halidir. En yeni veri aktarim yoludur. Günümüzde bu busyolunu kullanan kart ve parçalar yeni yeni yayginlasmaktadir. Webkameralari, Infra Red port'lar, tarayicilar ve yeni üretilen baziekipmanlar bu yolla baglanirlar.
AGP, Accelerated GraphicsPort'un kisaltilmis halidir. Sadece yeni gelistirilen ekran kartlarinisisteme baglamak için kullanilir. (bkz. sh. 10 )
Günümüzdekiyaygin bilgisayarlar 66 MHz bus hizinda çalisirlar. Bu yüksek hizanakart üzerinde bir çesit elektronik gürültüye ve bazi problemlere yolaçar. Genisleme kartlarina ulasimda bu hiz yüksek ve hizlidir. En yenive en hizli genisleme kartlari 40 MHz hizinda çalisabilir. Bu yüzdenanakartin üzerindeki System bus, hizi çevre kartlarla problemsiziletisim için yeniden düzenlenmek zorundadir.
I/0 bus yollarifiziksel olarak elektronik devre üzerinde yer alan çizgileraraciligiyla iletisim kurar. Data track adi verilen çizgiler birseferde bir bit iletirler. Address Track'leri verinin nereyegönderilecegini belirler. Bus yollari araciligiyla veri gönderimiyapilirken adres belirtilmesi gerekir. Veri akisinda önce adresçizgilerinden adres, daha sonra da data çizgilerinden veri gönderilir.Bus hizini ve genisligini data çizgilerinin sayisi belirler. ISA busveriyolunda 16 adet data çizgisi vardir. Günümüz PC'leri birim zamanda32 bit gönderimi yapmak üzere tasarlanmislardir. ISA bus birim zamanda16 bit gönderebildigi için anakartin beklemesi gereken bir süreolusturmaktadir. Anakart 32 bitlik bilgiyi ISA bus'dan iki seferdealabilmektedir. Bu arada geçen sürede ISA bus “Wait State” (bekle)durumunu anakarta bildirir. Bu islemciye “Bekle, kalanini birazdangönderecegim” demektir. Yavas bir ISA kart sistemin tüm hizini bu yollaoldukça düsürebilir.
ISA
1984 yilinda gelistirilmis bir busveri yoludur. ISA Industry Standard Architecture'in kisaltilmishalidir. ISA aslinda IBM'in XT veriyolunun gelistirilmis bir halidir.XT veriyolu 8 bitlik iletisimi kabul eden en eski veri yollarindanbiridir. ISA 16 bit genisliginde en fazla 8 MHz hizindaçalisabilmektedir. Teorik olarak saniyede 8 Megabit transferyapabilmektedir. Pratikteyse en fazla 1 ya da 2 Megabit hizindaçalisabilmektedir. ISA slot'lar hizli iletisime ihtiyaç duymayan seri,paralel portlar ve yaygin olarak kullanilan Sound Blaster uyumlu seskartlari için kullanilmaktalar.
MCA
1987 yilinda MicroChannel Architecture adiyla piyasaya sürülmüstür. IBM tarafindanlisansi alindigi için IBM disindaki bilgisayarlarda kullanilamamistir.Bu yüzden de çok fazla yayginlasamadi. MCA 32 bit genisliginde veriaktarimina imkan sagliyordu ve 40 MBps hizinda çalisabiliyordu. Saatfrekansi olarak da 10.33 MHz hizina ulasiyordu. Bu bus yolunu kullanançok fazla kart gelistirilmedi. Zamanina göre yenilikçi bir gelismeolmasina ragmen yayginlasmadi.
EISA
1988B - 89 yillariarasinda bu veriyolu için ortaklik kuran 9 farkli firma (AST, Compaq,Epson, HP, NEC, Olivetti, Tandy, Wyse ve Zenith) tarafindangelistirilmistir. Amaci IBM'in MCA'sina yanit vererek tekel olmasiniortadan kaldirmakti. EISA 32 bit genisliginde 8 MHz hizinda çalisabilenbir bus veri yoluydu. MCA gibi çok fazla yayginlasamadi. EISA kartlarISA'yla uyumlu olduklarindan dolayi ISA kartlar EISA slotlarayerlestirilebiliyordu. EISA slotlar halen sunucu tipi bilgisayarlardakullaniliyor.
Vesa Local Bus
Kisaca VLB olarak daadlandirilmaktadir. VLB'ler basit ve ucuz bir bus veriyolu olaraktasarlanmislardir. 486 anakartlarda yayginca kullanildilar. 33 MHzhizinda çalisabilmekte olmalari VLB'leri diger bir özelligidir. Vesayaklasik 120 farkli üretici tarafindan gelistirilmistir. Çogunluklaekran kartlari için kullanilmistir. Ancak bu veriyolu bazi kartlarlauyum sorunlari yasadigindan çok fazla ragbet görmemistir.
PCI
PCI1990'larda Intel tarafindan gelistirilen en yaygin ve oturmus veriyoludur. Peripheral Component Interconnect'in kisaltilmis halidir.Aslinda 32 bit genisliginde olmasina ragmen 64 bit gibi de çalisabilir.PCI, 33 MHz hizinda çalisabilecek sekilde üretilmistir. Her çesitislemciyle çalisabilecek sekilde tasarlandigindan 486, Pentium, PentiumII ve diger islemcilerle beraber çalisabilmektedir. Bu veriyolu ayrica"tamponlu" çalisacak sekilde üretilmistir. PCI ,islemcinin verdigi görevleri tamponda bekleterek önceki isleri bitirir.Isi bittiginde tampondan yeni görevler alarak çalismasina devam eder.Ayni sekilde islemciye aktaracagi bilgileri de tampona koyar ve islemcisirasi geldiginde bu bilgileri tampondan alarak isleme devam eder. TümPCI kartlar “Plug'n Play” yani tak ve çalistir özelligine sahiptir. PCIkartlar kendi kendilerini konfigüre ederek sisteme kendilerinitanitirlar.
Güncel anakartlarin çogunda yer alan IDE denetçileride PCI bus veri yolunu kullanirlar. Bir sistemde normalde 3 ya da 4 PCIslot bulunur. PCI bus halen gelistirilmeye devam edilmektedir.Içlerinde Intel, IBM ve Apple sirketlerinin bulundugu bir grup buveriyolunu her gün daha ilerletmektedirler.
AGP
AGP adiverilen veri yolu da aslinda 66 MHz PCI bus'dan farkli bir seydegildir. Su an için yalnizca ekran kartlariyla kullanim içingelistirilmis oldugunu söyleyebiliriz
AGP (Accelerated GraphicsPort), ISA ve PCI’dan sonra daha hizli ve gerçekçi görüntüler eldeetmek için gelistirilen bir veriyoludur. Grafik kartinin, anakartüzerindeki RAM’in belli bir bellek alanina dallanmasina izin vermekteve bagimsiz, özel bir grafik veriyolu ile verilerin dogrudan hizli birbiçimde alinmasini saglamaktadir.
3D grafikler, yüksekçözünürlükle detayli ve hizli olarak hareket ettirildiginde PCIveriyolu hemen sinirlarini zorlamaya basliyor. Biraz gösterislianimasyonlar, resim alanlarini dolduran kaplamalarin (texture) monitöreyeterince hizli olarak ulasamamasindan dolayi gösterilemiyorlar.
AGPveriyolu 66 MHz frekansla çalismaktadir. 33 MHz frekansa sahip olanPCI’a göre bu maksimum transfer hizinin 266 MB/sn’ye yükselmesianlamina geliyor. 2x-Modunun Pipelining yönetiminde PCI veriyolunundört kati hizina denk gelen, 528 MB/sn’lik bir maksimum degere ulasiyor.
AGP,Pipelining’i yönetebilmek için birkaç ek sinyal hatti kullaniyor. PCIveriyolunda verilerin talep edilmesi, ancak önceki veri transferibittikten sonra baslayabilirken, AGP’de veriler, önceden istenenveriler henüz bellekte aranirken talep edilebilir.
AGP’nin enbüyük özelligi, veriyolunda sadece grafik bulunmasidir. Veriyolunun tümbant genisligi sadece grafik için kullaniliyor ve bunun disinda digerbagli aygitlarla paylasmak zorunda degil. Bununla birlikte AGP, tümkartlara uyan Slotlari olan PCI veriyollari kadar evrensel degil.Böylece AGP, PCI için rakip olarak degil, onun bir gelismis hali olarakgörülebilir. AGP sadece PCI grafik kartlarinin sonunu hazirlayacak.
HizliAGP veriyolu anakart üzerindeki RAM ile grafik karti üzerindekihizlandirici chip arasindaki dogrudan baglanti için de kullaniliyor.Kart üzerindeki entegre grafik bellegi yerine artik grafikhizlandiricisi PC RAM’ini de kullanabiliyor. Bunlar bu güne kadargrafik islemcilerinin erisebilmeleri için, kart üzerindeönbellekleniyordu. Simdi bu kaplamalar dogrudan anabellek üzerindenkullanilabiliyorlar. Intel bunu “DIME (Direct Memory Execute) olarakadlandiriyor.
AGP’nin RAM’den aldigi pay degiskendir. Bu pay hemkullanilan programa hem de PC’nin içinde mevcut RAM’in kapasitesinebaglidir. Bir yigini kaplamanin gerektigi, gerçege yakin 3Danimasyonlar için 12 ile 16 MB arasinda olabiliyor.
CPU, RAM,grafik hizlandiricisi ve PCI veriyolunun baglantisinin birlikteçalismasi anakart üzerindeki chipset tarafindan yönetiliyor. Buchipset, örnegin adresleri öyle aktariyor ki, RAM’e dagilmis olanserbest hafiza alani, grafik karti üzerindeki grafik hizlandiricisinibagli bir alan olarak gösteriyor. Büyük veri yapilari, örnegin tipikbüyüklükleri 1 KB ve 128 KB arasinda olan kaplama Bitmap’leri gibi,böylece bir birim olarak erisilebilir. AGP chipsetinde bundan sorumlualan GART (Graphics Adress Remapping Table) olarak ifade ediliyor veislevsel olarak anaislemcideki Paging Hardware’ine benziyor.
AGPsistemleri için programlanmis yeni yazilimlar gerekmektedir. Artik dahafazla ve daha büyük kaplamalar kullanilabildigi için yeniuygula*malarin grafik detaylari çok daha fazla olacak. Bugüne kadarprogramlar 2 meygabyte'tan daha az bellek yeriyle yetinmek zorundakalirken, simdi rahatça 16 Megabyte'a ulasabilecekler. Kullanici, 3Danimasyonlarinda hiçbir bozulma, yavaslama veya piksellesme olmadanyüksek çözünürlüklere çika*bilecek. AGP yazilimlari eskibilgisayarlarda da çalisacak, ancak duruma göre daha düsükçözünürlüklerde çalismak gerekebilir. Bazi uygulamalar* da,AGP-RAM'inin eksikliginden do*layi sadece ön plandaki resimler net vedetayli olarak görünecektir.
AGP, PCI'in sonu demek degil, PCIevrensel Input/Output(I/O) arabirimi kaliyor. ISA dahi varliginisürdürecek. Microsoft ve Intel'in 1998'in PC'si için gelistirdigispesifikasyonlarin aksine anakart üreticileri gelecekte bu slot*lardan(genisletme yuvalarindan) vazgeçmek istemiyorlar ancak modern AGPkartlarinin daha az ISA slotu vardir. Bu da genellikle iki tanedir.
Chipset'ler
Chipsetanakartin üzerinde yer alan bir dizi gelismis islem denetçileridir. Budenetçiler anakartin üzerindeki bilgi akis trafigini denetler.
Islemcininverileri aldigi yollari takip eden ve islemcinin bir anlamda efendisiolan kisim anakart üzerindeki chipsettir. Chipset'lerdeki gelismelerislemcilerdeki gelismelere paralel olarak ilerlemektedir. Yeni bir RAMya da bus gelistirildigi zaman bunu islemciye aktaracak olan Chipsetlerde gelistirilir. Pentium islemciler için farkli chipset üreticilerimevcuttur. Bunlar Intel, SIS, Opti, Via ve ALi'dir. Bu chipsetlerkullanilabilecek islemci ve anakartin performansini belirler. Günümüzdekullanilan LX, BX, EX, ZX, i810, i820, i815 ve Super Soket 7 tipianakartlarin chipsetleri farkli hizdaki islemcilere destek verirler. LXtipi anakartlar 66 MHz veri yolunu destekler. BX tipi anakartlar ise100 MHz ve üzeri veriyolu nu destekler ve bu amaçla üretilen Pentium IIve Pentium III islemcileri çalistirirlar.
LX Chipset
LXchipsetler 66 MHz veriyoluna sahiptirler ve soket 370 ve slot 1yapidaki Celeron ve Pentium II (233-333) islemcileri desteklemektedir.3 DIMM slota sahiptirler ve maksimum 768 MB SDRAM desteklemektedirler.Fiyat olarak diger chipsetlere göre daha da ucuzdur.
ZX Chipset
ZXchipset hem 66 MHz hem de 100 MHz veriyolunda çalismaktadir. Celeron,Pentium II ve Pentium III islemcileri desteklemektedir. 2 DIMM slotuvardir ve 512 MB SDRAM desteklemektedir. Fiyat olarak LX chipsettendaha pahali ama BX chipsetten daha ucuzdur.
BX Chipset
BXchipset de 66 MHz ve 100 MHz veriyolunu çalismaktadir. Celeron, PentiumII ve Pentium III islemcileri desteklemektedir. 4 adet DIMM slot ile 1GB’a kadar RAM destegi vardir. CAD/CAM gibi resim isleme, databaseuygulamalari, ses isleme ve 3D oyunlar gibi yüksek performan isteyenuygulamalarda tercih edilmektedir. Önceleri ATA33 standardinidestekleyen BX chipsetler artik ATA66 standartini da desteklemektedir.
i810 Chipset
i810chipsetlerde tümlesik görüntü ve ses özelligi mevcuttur. Bu chipsetlerayni zamanda 66 MHz ve 100 MHz veriyolunu desteklemektedir.
i810chipseti digerlerinden ayiran en büyük özelliklerinden bazilari; direkAGP grafik arabirimi, ATA 66 hard disk standardi, AC 97 ses destegi,STS (Suspend to RAM) ve AMR (Audio Modem Riser) dir. Ayrice ATA 66standardini ilk destekleyen chipsettir. STS (Suspend to RAM) özelligiile çok az elektrik harcayarak çok kisa zamanda bilgisayarin açilmasinisaglamaktadir.
i820 Chipset
i820 chipset’i 100 ve 133 MHzsistem bus hizinda çalisan islemciler için üretilmis bir chipsettir.MCH (Memory Controller Hub), ICH (I/O Controller Hub) ve FWH (FirmwareHub) olmak üzere üç ana bilesenden olusmaktadir. i820 chipsetiözellikle 400 MHz’e kadar saat hizinda çalisabilen RDRAM (Rambus DRAM)için gelistirilmistir. RDRAM, SDRAM’den çok daha yüksek frekanslardaçalisabilmektedir. (bkz. sh. 39 )
Intel 820’yi DIMM RAM’ler ile uyumlu hale getirebilmek için MCH içerisinde MTH (Memory Translator Hub) bulunmaktadir.
i810E Chipset
i810Echipset, i810 chipsetin gelistirilmis halidir. 66, 100 ve 133 MHzveriyolunu desteklemektedir. Böylece Celeron ve Pentium III/133 MHzislemcileri desteklemektedir. Ayrica 133 MHz SDRAM destegi ile grafikislemlerinde daha iyi performans saglamaktadir.
i815-i815E
i815chipset, i810E chipsetin devami niteligindedir. Ancak bu chipsetingetirmis oldugu en yeni özellik i815 chip içine yerlestirilmis grafikarabirimine ek olarak ayri bir slotta AGP4X grafik destegininolmasidir. Böylece daha iyi grafik için gelismis ekran karti kullanmakisteyen kullanicilara avantaj saglanmis oldu.
i815E chipseti isei815 chipseti ve ICH2 bileseninden olusmaktadir. Ilk etapta I815 yongaile ICH (I/O Controller Hub) adi verilen I82801AA yongasi beraberkullanildi. I/O Giris Çikis arabirimi, PCI, Harddisk, USB, gibiarabirimleri kontrol eden ICH (I82801AA) yonga, harddisklerde ATA66 yidesteklerken AMR gibi yeni bir teknolojiyide beraberinde getirdi.Teknolojideki hizli ilerleyis harddiskte de ATA100 standardi ilegörüldü ve AMR arabiriminin beklenen sonucu gösterememesi nedeniyleyeni arabirimler üzerinde çalisildi. ICH 2 (I82801BA) yongasi ileberaber bir kaç degisiklik yapildi ve disklerde ATA100 destegi ve CNR(Communication Network Riser) denilen yeni bir teknoloji sunuldu. CNRile Ethernet, USB, Ses gibi bilesenleri destekleyen kartlarinüretilmesi planlandi. Ayrica 2 olan USB destegi ayri bir yongaya gerekkalmadan 4 e çikti. Bu farkliligi belirtmek için ise I815+ICH2bilesenine kisaca I815E adi verildi.
i820 Chipset
i820chipset’i 100 ve 133 MHz sistem bus hizinda çalisan islemciler içinüretilmis bir chipsettir. MCH (Memory Controller Hub), ICH (I/OController Hub) ve FWH (Firmware Hub) olmak üzere üç ana bilesendenolusmaktadir. i820 chipseti özellikle 400 MHz’e kadar saat hizindaçalisabilen RDRAM (Rambus DRAM) için gelistirilmistir. RDRAM, SDRAM’dençok daha yüksek frekanslarda çalisabilmektedir. (bkz. sh. 39 )
Intel 820’yi DIMM RAM’ler ile uyumlu hale getirebilmek için MCH içerisinde MTH (Memory Translator Hub) bulunmaktadir.
i840 Chipset
Buchipsetin i820 chipsete ek olarak getirmis oldugu en önemli yenilikler3 grupta toplanabilir. Bunlardan birincisi, anakarti Is ortamlarindagüçlü bir platform olarak Workstation yada giris seviyesi server olarakkullanilmasini saglayacak çift Penium III islemci destegi. i840 sadece133MHz veriyolu destegi saglamakta bu nedenle 133MHz de çalisan PentiumIII islemciler ile maximum performans saglanabilmektedir.
Ikinciönemli özelligi ise tek kanalda RDRAM band genisligi ençok 1.6GBverebilirken bu chipset ile iki kanal RDRAM destegi geldigi için en çok3.2GB lik bellek band genisligi saglanmaktadir. Bu sekilde grafik veresim isleme programlari olan CAD/CAM, AutoCAD gibi yaziliimlar ileugrasan kullanicilar için daha canli, hizli ve net görüntülersunulmaktadir.
Üçüncü yenilik ise anakart üzerinde Intel i82806kullanildiginda mevcut 32bitlik PCI yuvalarina ek olarak 64bitlik PCIyuva destegi gelmekte ve iki yonga arasindaki band genislik ise 533MB/solmaktadir. Bu yuvalarda daha çok yüksek bandgenisligi isteyen GigabitEthernet, Fiber Channel yada SCSI kartlar kullanilabilmektedir.
Biranakartin üzerinde islemci, ram, ses karti, ekran karti, modem,ethernet, tv karti, radyo karti ve scsi karti vb.. girebilecegiyuvalar, klavye, sabit disk, flopy disk ve seri - paralel portdenetçileri, ve bunlarin koordinasyonunu saglayan chipset'ler bulunur.
Anakartinüzerinde genisleme kartlarinin takilabilecegi yuvalara slot adiverilir. Bu slotlar, VESA, EISA, ISA, PCI ve AGP olmak üzere çesitlibölümlere ayrilir. Bunlardan su anda en çok kullanilanlari ISA, PCI veAGP dir. VESA slotlar eski 486 islemcili anakartlarda kullanilmaktaydi.Pentium islemcilerin devreye girmesiyle birlikte 32 bit veri yolunudestekleyen PCI slotlar kullanilmaya baslandi. Zamanla Pentium II vePentium III’lerin çikmasiyla ISA slotlar yerini tamamen PCI slotlarabirakmaktadir.
Anakartin üzerindeki kartlara veri akisi “bus”adi verilen elektronik yollar üzerinden yapilir. Buslar kendi içindenikiye ayrilir. Bunlar System Bus ve I/O Buslardir. System Bus, islemciile RAM arasindaki veri akisini saglar. I/O Bus ise çevre kartlariniletisimini ve bunlarin islemci ile arasindaki iletisimi saglar.Anakart üzerindeki köprü chipsetler (bridge) I/O Bus’i System Bus’abaglar.
Anakartin Yapisi
Sistem Bus
Sistem Bus , islemci, RAM ve L2 önbellegi birbirine baglar.
DigerI/0 bus da bu yol üzerinden islemciye giris/çikis yapar. System Buskullanilan islemciye göre farklilik gösterir. Islemcinin tipi systembus'in genisligini ve hizini belirler. Ne kadar hizli System buskullanilirsa sistemin hizi ve diger parçalarla haberlesmesi de oderecede artar. Eski bilgisayarlarda kullanilan 486 islemciler 25 MHzbus hizina sahipken, Pentium islemciler bu hiz barajini 66 MHz'yeyükselttiler. Pentium II ve Pentium III islemciler bu hiz 100 MHz ve133 MHz hizina kadar yükseltmistir. Ancak bu hizda çalisabilmek için100 MHz destekli PC100 SDRAM ve 133 MHz RDRAM kullanilmasigerekmektedir. (bkz sh. 39 )
I/O (Input/Output) Bus
Bilgisayarindis dünyayla ve kullanicisiyla iletisimini saglayan tüm giris/çikislarbu yolla yapilir. Klavye, fare, ses karti, ekran karti, modem, monitör,disk/disket sürücüleri bu yolla anakarta baglanirlar. Günümüzbilgisayarlarinda dört farkli I/0 bus çesidi yer alir. Bunlar ISA , PCI, USB ve AGP 'dir. ISA bus en eskisi ve en yavasidir. 16 bit iletisimkullanan kartlar tarafindan kullanilir. Bu kartlar ethernet kartlari,ses kartlari ve faks-modemlerdir (PCI olan ses karti, ethernet karti vemodemler de vardir). Bu veriyolu eskiden kullanilan 386 ve 486islemcili anakartlarda da yer alir. PCI bus, daha hizli olan güçlü birveri aktarim yoludur. 64 bit veri aktarimi yapar. Ekran kartlari, seskartlari, modemler, ethernet kartlari, SCSI kontrol kartlari ve baskabir çok kart bu yolu kullanir.
USB bus Universal Serial Bus'inkisaltilmis halidir. En yeni veri aktarim yoludur. Günümüzde bu busyolunu kullanan kart ve parçalar yeni yeni yayginlasmaktadir. Webkameralari, Infra Red port'lar, tarayicilar ve yeni üretilen baziekipmanlar bu yolla baglanirlar.
AGP, Accelerated GraphicsPort'un kisaltilmis halidir. Sadece yeni gelistirilen ekran kartlarinisisteme baglamak için kullanilir. (bkz. sh. 10 )
Günümüzdekiyaygin bilgisayarlar 66 MHz bus hizinda çalisirlar. Bu yüksek hizanakart üzerinde bir çesit elektronik gürültüye ve bazi problemlere yolaçar. Genisleme kartlarina ulasimda bu hiz yüksek ve hizlidir. En yenive en hizli genisleme kartlari 40 MHz hizinda çalisabilir. Bu yüzdenanakartin üzerindeki System bus, hizi çevre kartlarla problemsiziletisim için yeniden düzenlenmek zorundadir.
I/0 bus yollarifiziksel olarak elektronik devre üzerinde yer alan çizgileraraciligiyla iletisim kurar. Data track adi verilen çizgiler birseferde bir bit iletirler. Address Track'leri verinin nereyegönderilecegini belirler. Bus yollari araciligiyla veri gönderimiyapilirken adres belirtilmesi gerekir. Veri akisinda önce adresçizgilerinden adres, daha sonra da data çizgilerinden veri gönderilir.Bus hizini ve genisligini data çizgilerinin sayisi belirler. ISA busveriyolunda 16 adet data çizgisi vardir. Günümüz PC'leri birim zamanda32 bit gönderimi yapmak üzere tasarlanmislardir. ISA bus birim zamanda16 bit gönderebildigi için anakartin beklemesi gereken bir süreolusturmaktadir. Anakart 32 bitlik bilgiyi ISA bus'dan iki seferdealabilmektedir. Bu arada geçen sürede ISA bus “Wait State” (bekle)durumunu anakarta bildirir. Bu islemciye “Bekle, kalanini birazdangönderecegim” demektir. Yavas bir ISA kart sistemin tüm hizini bu yollaoldukça düsürebilir.
ISA
1984 yilinda gelistirilmis bir busveri yoludur. ISA Industry Standard Architecture'in kisaltilmishalidir. ISA aslinda IBM'in XT veriyolunun gelistirilmis bir halidir.XT veriyolu 8 bitlik iletisimi kabul eden en eski veri yollarindanbiridir. ISA 16 bit genisliginde en fazla 8 MHz hizindaçalisabilmektedir. Teorik olarak saniyede 8 Megabit transferyapabilmektedir. Pratikteyse en fazla 1 ya da 2 Megabit hizindaçalisabilmektedir. ISA slot'lar hizli iletisime ihtiyaç duymayan seri,paralel portlar ve yaygin olarak kullanilan Sound Blaster uyumlu seskartlari için kullanilmaktalar.
MCA
1987 yilinda MicroChannel Architecture adiyla piyasaya sürülmüstür. IBM tarafindanlisansi alindigi için IBM disindaki bilgisayarlarda kullanilamamistir.Bu yüzden de çok fazla yayginlasamadi. MCA 32 bit genisliginde veriaktarimina imkan sagliyordu ve 40 MBps hizinda çalisabiliyordu. Saatfrekansi olarak da 10.33 MHz hizina ulasiyordu. Bu bus yolunu kullanançok fazla kart gelistirilmedi. Zamanina göre yenilikçi bir gelismeolmasina ragmen yayginlasmadi.
EISA
1988B - 89 yillariarasinda bu veriyolu için ortaklik kuran 9 farkli firma (AST, Compaq,Epson, HP, NEC, Olivetti, Tandy, Wyse ve Zenith) tarafindangelistirilmistir. Amaci IBM'in MCA'sina yanit vererek tekel olmasiniortadan kaldirmakti. EISA 32 bit genisliginde 8 MHz hizinda çalisabilenbir bus veri yoluydu. MCA gibi çok fazla yayginlasamadi. EISA kartlarISA'yla uyumlu olduklarindan dolayi ISA kartlar EISA slotlarayerlestirilebiliyordu. EISA slotlar halen sunucu tipi bilgisayarlardakullaniliyor.
Vesa Local Bus
Kisaca VLB olarak daadlandirilmaktadir. VLB'ler basit ve ucuz bir bus veriyolu olaraktasarlanmislardir. 486 anakartlarda yayginca kullanildilar. 33 MHzhizinda çalisabilmekte olmalari VLB'leri diger bir özelligidir. Vesayaklasik 120 farkli üretici tarafindan gelistirilmistir. Çogunluklaekran kartlari için kullanilmistir. Ancak bu veriyolu bazi kartlarlauyum sorunlari yasadigindan çok fazla ragbet görmemistir.
PCI
PCI1990'larda Intel tarafindan gelistirilen en yaygin ve oturmus veriyoludur. Peripheral Component Interconnect'in kisaltilmis halidir.Aslinda 32 bit genisliginde olmasina ragmen 64 bit gibi de çalisabilir.PCI, 33 MHz hizinda çalisabilecek sekilde üretilmistir. Her çesitislemciyle çalisabilecek sekilde tasarlandigindan 486, Pentium, PentiumII ve diger islemcilerle beraber çalisabilmektedir. Bu veriyolu ayrica"tamponlu" çalisacak sekilde üretilmistir. PCI ,islemcinin verdigi görevleri tamponda bekleterek önceki isleri bitirir.Isi bittiginde tampondan yeni görevler alarak çalismasina devam eder.Ayni sekilde islemciye aktaracagi bilgileri de tampona koyar ve islemcisirasi geldiginde bu bilgileri tampondan alarak isleme devam eder. TümPCI kartlar “Plug'n Play” yani tak ve çalistir özelligine sahiptir. PCIkartlar kendi kendilerini konfigüre ederek sisteme kendilerinitanitirlar.
Güncel anakartlarin çogunda yer alan IDE denetçileride PCI bus veri yolunu kullanirlar. Bir sistemde normalde 3 ya da 4 PCIslot bulunur. PCI bus halen gelistirilmeye devam edilmektedir.Içlerinde Intel, IBM ve Apple sirketlerinin bulundugu bir grup buveriyolunu her gün daha ilerletmektedirler.
AGP
AGP adiverilen veri yolu da aslinda 66 MHz PCI bus'dan farkli bir seydegildir. Su an için yalnizca ekran kartlariyla kullanim içingelistirilmis oldugunu söyleyebiliriz
AGP (Accelerated GraphicsPort), ISA ve PCI’dan sonra daha hizli ve gerçekçi görüntüler eldeetmek için gelistirilen bir veriyoludur. Grafik kartinin, anakartüzerindeki RAM’in belli bir bellek alanina dallanmasina izin vermekteve bagimsiz, özel bir grafik veriyolu ile verilerin dogrudan hizli birbiçimde alinmasini saglamaktadir.
3D grafikler, yüksekçözünürlükle detayli ve hizli olarak hareket ettirildiginde PCIveriyolu hemen sinirlarini zorlamaya basliyor. Biraz gösterislianimasyonlar, resim alanlarini dolduran kaplamalarin (texture) monitöreyeterince hizli olarak ulasamamasindan dolayi gösterilemiyorlar.
AGPveriyolu 66 MHz frekansla çalismaktadir. 33 MHz frekansa sahip olanPCI’a göre bu maksimum transfer hizinin 266 MB/sn’ye yükselmesianlamina geliyor. 2x-Modunun Pipelining yönetiminde PCI veriyolunundört kati hizina denk gelen, 528 MB/sn’lik bir maksimum degere ulasiyor.
AGP,Pipelining’i yönetebilmek için birkaç ek sinyal hatti kullaniyor. PCIveriyolunda verilerin talep edilmesi, ancak önceki veri transferibittikten sonra baslayabilirken, AGP’de veriler, önceden istenenveriler henüz bellekte aranirken talep edilebilir.
AGP’nin enbüyük özelligi, veriyolunda sadece grafik bulunmasidir. Veriyolunun tümbant genisligi sadece grafik için kullaniliyor ve bunun disinda digerbagli aygitlarla paylasmak zorunda degil. Bununla birlikte AGP, tümkartlara uyan Slotlari olan PCI veriyollari kadar evrensel degil.Böylece AGP, PCI için rakip olarak degil, onun bir gelismis hali olarakgörülebilir. AGP sadece PCI grafik kartlarinin sonunu hazirlayacak.
HizliAGP veriyolu anakart üzerindeki RAM ile grafik karti üzerindekihizlandirici chip arasindaki dogrudan baglanti için de kullaniliyor.Kart üzerindeki entegre grafik bellegi yerine artik grafikhizlandiricisi PC RAM’ini de kullanabiliyor. Bunlar bu güne kadargrafik islemcilerinin erisebilmeleri için, kart üzerindeönbellekleniyordu. Simdi bu kaplamalar dogrudan anabellek üzerindenkullanilabiliyorlar. Intel bunu “DIME (Direct Memory Execute) olarakadlandiriyor.
AGP’nin RAM’den aldigi pay degiskendir. Bu pay hemkullanilan programa hem de PC’nin içinde mevcut RAM’in kapasitesinebaglidir. Bir yigini kaplamanin gerektigi, gerçege yakin 3Danimasyonlar için 12 ile 16 MB arasinda olabiliyor.
CPU, RAM,grafik hizlandiricisi ve PCI veriyolunun baglantisinin birlikteçalismasi anakart üzerindeki chipset tarafindan yönetiliyor. Buchipset, örnegin adresleri öyle aktariyor ki, RAM’e dagilmis olanserbest hafiza alani, grafik karti üzerindeki grafik hizlandiricisinibagli bir alan olarak gösteriyor. Büyük veri yapilari, örnegin tipikbüyüklükleri 1 KB ve 128 KB arasinda olan kaplama Bitmap’leri gibi,böylece bir birim olarak erisilebilir. AGP chipsetinde bundan sorumlualan GART (Graphics Adress Remapping Table) olarak ifade ediliyor veislevsel olarak anaislemcideki Paging Hardware’ine benziyor.
AGPsistemleri için programlanmis yeni yazilimlar gerekmektedir. Artik dahafazla ve daha büyük kaplamalar kullanilabildigi için yeniuygula*malarin grafik detaylari çok daha fazla olacak. Bugüne kadarprogramlar 2 meygabyte'tan daha az bellek yeriyle yetinmek zorundakalirken, simdi rahatça 16 Megabyte'a ulasabilecekler. Kullanici, 3Danimasyonlarinda hiçbir bozulma, yavaslama veya piksellesme olmadanyüksek çözünürlüklere çika*bilecek. AGP yazilimlari eskibilgisayarlarda da çalisacak, ancak duruma göre daha düsükçözünürlüklerde çalismak gerekebilir. Bazi uygulamalar* da,AGP-RAM'inin eksikliginden do*layi sadece ön plandaki resimler net vedetayli olarak görünecektir.
AGP, PCI'in sonu demek degil, PCIevrensel Input/Output(I/O) arabirimi kaliyor. ISA dahi varliginisürdürecek. Microsoft ve Intel'in 1998'in PC'si için gelistirdigispesifikasyonlarin aksine anakart üreticileri gelecekte bu slot*lardan(genisletme yuvalarindan) vazgeçmek istemiyorlar ancak modern AGPkartlarinin daha az ISA slotu vardir. Bu da genellikle iki tanedir.
Chipset'ler
Chipsetanakartin üzerinde yer alan bir dizi gelismis islem denetçileridir. Budenetçiler anakartin üzerindeki bilgi akis trafigini denetler.
Islemcininverileri aldigi yollari takip eden ve islemcinin bir anlamda efendisiolan kisim anakart üzerindeki chipsettir. Chipset'lerdeki gelismelerislemcilerdeki gelismelere paralel olarak ilerlemektedir. Yeni bir RAMya da bus gelistirildigi zaman bunu islemciye aktaracak olan Chipsetlerde gelistirilir. Pentium islemciler için farkli chipset üreticilerimevcuttur. Bunlar Intel, SIS, Opti, Via ve ALi'dir. Bu chipsetlerkullanilabilecek islemci ve anakartin performansini belirler. Günümüzdekullanilan LX, BX, EX, ZX, i810, i820, i815 ve Super Soket 7 tipianakartlarin chipsetleri farkli hizdaki islemcilere destek verirler. LXtipi anakartlar 66 MHz veri yolunu destekler. BX tipi anakartlar ise100 MHz ve üzeri veriyolu nu destekler ve bu amaçla üretilen Pentium IIve Pentium III islemcileri çalistirirlar.
LX Chipset
LXchipsetler 66 MHz veriyoluna sahiptirler ve soket 370 ve slot 1yapidaki Celeron ve Pentium II (233-333) islemcileri desteklemektedir.3 DIMM slota sahiptirler ve maksimum 768 MB SDRAM desteklemektedirler.Fiyat olarak diger chipsetlere göre daha da ucuzdur.
ZX Chipset
ZXchipset hem 66 MHz hem de 100 MHz veriyolunda çalismaktadir. Celeron,Pentium II ve Pentium III islemcileri desteklemektedir. 2 DIMM slotuvardir ve 512 MB SDRAM desteklemektedir. Fiyat olarak LX chipsettendaha pahali ama BX chipsetten daha ucuzdur.
BX Chipset
BXchipset de 66 MHz ve 100 MHz veriyolunu çalismaktadir. Celeron, PentiumII ve Pentium III islemcileri desteklemektedir. 4 adet DIMM slot ile 1GB’a kadar RAM destegi vardir. CAD/CAM gibi resim isleme, databaseuygulamalari, ses isleme ve 3D oyunlar gibi yüksek performan isteyenuygulamalarda tercih edilmektedir. Önceleri ATA33 standardinidestekleyen BX chipsetler artik ATA66 standartini da desteklemektedir.
i810 Chipset
i810chipsetlerde tümlesik görüntü ve ses özelligi mevcuttur. Bu chipsetlerayni zamanda 66 MHz ve 100 MHz veriyolunu desteklemektedir.
i810chipseti digerlerinden ayiran en büyük özelliklerinden bazilari; direkAGP grafik arabirimi, ATA 66 hard disk standardi, AC 97 ses destegi,STS (Suspend to RAM) ve AMR (Audio Modem Riser) dir. Ayrice ATA 66standardini ilk destekleyen chipsettir. STS (Suspend to RAM) özelligiile çok az elektrik harcayarak çok kisa zamanda bilgisayarin açilmasinisaglamaktadir.
i820 Chipset
i820 chipset’i 100 ve 133 MHzsistem bus hizinda çalisan islemciler için üretilmis bir chipsettir.MCH (Memory Controller Hub), ICH (I/O Controller Hub) ve FWH (FirmwareHub) olmak üzere üç ana bilesenden olusmaktadir. i820 chipsetiözellikle 400 MHz’e kadar saat hizinda çalisabilen RDRAM (Rambus DRAM)için gelistirilmistir. RDRAM, SDRAM’den çok daha yüksek frekanslardaçalisabilmektedir. (bkz. sh. 39 )
Intel 820’yi DIMM RAM’ler ile uyumlu hale getirebilmek için MCH içerisinde MTH (Memory Translator Hub) bulunmaktadir.
i810E Chipset
i810Echipset, i810 chipsetin gelistirilmis halidir. 66, 100 ve 133 MHzveriyolunu desteklemektedir. Böylece Celeron ve Pentium III/133 MHzislemcileri desteklemektedir. Ayrica 133 MHz SDRAM destegi ile grafikislemlerinde daha iyi performans saglamaktadir.
i815-i815E
i815chipset, i810E chipsetin devami niteligindedir. Ancak bu chipsetingetirmis oldugu en yeni özellik i815 chip içine yerlestirilmis grafikarabirimine ek olarak ayri bir slotta AGP4X grafik destegininolmasidir. Böylece daha iyi grafik için gelismis ekran karti kullanmakisteyen kullanicilara avantaj saglanmis oldu.
i815E chipseti isei815 chipseti ve ICH2 bileseninden olusmaktadir. Ilk etapta I815 yongaile ICH (I/O Controller Hub) adi verilen I82801AA yongasi beraberkullanildi. I/O Giris Çikis arabirimi, PCI, Harddisk, USB, gibiarabirimleri kontrol eden ICH (I82801AA) yonga, harddisklerde ATA66 yidesteklerken AMR gibi yeni bir teknolojiyide beraberinde getirdi.Teknolojideki hizli ilerleyis harddiskte de ATA100 standardi ilegörüldü ve AMR arabiriminin beklenen sonucu gösterememesi nedeniyleyeni arabirimler üzerinde çalisildi. ICH 2 (I82801BA) yongasi ileberaber bir kaç degisiklik yapildi ve disklerde ATA100 destegi ve CNR(Communication Network Riser) denilen yeni bir teknoloji sunuldu. CNRile Ethernet, USB, Ses gibi bilesenleri destekleyen kartlarinüretilmesi planlandi. Ayrica 2 olan USB destegi ayri bir yongaya gerekkalmadan 4 e çikti. Bu farkliligi belirtmek için ise I815+ICH2bilesenine kisaca I815E adi verildi.
i820 Chipset
i820chipset’i 100 ve 133 MHz sistem bus hizinda çalisan islemciler içinüretilmis bir chipsettir. MCH (Memory Controller Hub), ICH (I/OController Hub) ve FWH (Firmware Hub) olmak üzere üç ana bilesendenolusmaktadir. i820 chipseti özellikle 400 MHz’e kadar saat hizindaçalisabilen RDRAM (Rambus DRAM) için gelistirilmistir. RDRAM, SDRAM’dençok daha yüksek frekanslarda çalisabilmektedir. (bkz. sh. 39 )
Intel 820’yi DIMM RAM’ler ile uyumlu hale getirebilmek için MCH içerisinde MTH (Memory Translator Hub) bulunmaktadir.
i840 Chipset
Buchipsetin i820 chipsete ek olarak getirmis oldugu en önemli yenilikler3 grupta toplanabilir. Bunlardan birincisi, anakarti Is ortamlarindagüçlü bir platform olarak Workstation yada giris seviyesi server olarakkullanilmasini saglayacak çift Penium III islemci destegi. i840 sadece133MHz veriyolu destegi saglamakta bu nedenle 133MHz de çalisan PentiumIII islemciler ile maximum performans saglanabilmektedir.
Ikinciönemli özelligi ise tek kanalda RDRAM band genisligi ençok 1.6GBverebilirken bu chipset ile iki kanal RDRAM destegi geldigi için en çok3.2GB lik bellek band genisligi saglanmaktadir. Bu sekilde grafik veresim isleme programlari olan CAD/CAM, AutoCAD gibi yaziliimlar ileugrasan kullanicilar için daha canli, hizli ve net görüntülersunulmaktadir.
Üçüncü yenilik ise anakart üzerinde Intel i82806kullanildiginda mevcut 32bitlik PCI yuvalarina ek olarak 64bitlik PCIyuva destegi gelmekte ve iki yonga arasindaki band genislik ise 533MB/solmaktadir. Bu yuvalarda daha çok yüksek bandgenisligi isteyen GigabitEthernet, Fiber Channel yada SCSI kartlar kullanilabilmektedir.
